boek tip onze Petra de Boer:
De burger is aan zet om de grootste uitdagingen van deze tijd op te lossen. Dat is de oproep van Eva Rovers aan Nederland met haar boekje ‘Nu is het aan ons, oproep tot echte democratie’.
Boekje? Ja, het is letterlijk een klein handzaam boekje. 184 pagina’s op ansichtkaartformaat. Je lees het in één, max twee avonden uit. En dan ben je een stuk wijzer over waarom burgers een veel actievere rol in onze democratie zouden moeten hebben en wat daarvoor nodig is.
Burgerberaden voor heikele kwesties
Rovers pleit voor het organiseren van burgerberaden over heikele kwesties waar de samenleving op vast loopt. Lastige dilemma’s met vaak uiteenlopende belangen en complexe afwegingen. Grote vraagstukken zoals klimaatverandering, biodiversiteitsverlies, woningnood en institutioneel racisme, met potentiële gevolgen voor ons allemaal.
Wat is een burgerberaad precies?
In de woorden van Rovers: “In een burgerberaad buigt een gelote groep inwoners zich over een complex maatschappelijk probleem. Ze laten zich grondig informeren door experts en ervaringsdeskundigen en gaan met elkaar op zoek naar oplossingen die het gemeenschappelijk welzijn dienen. Dat doen ze door zich samen te ‘beraden’, of met een duur woord te ‘delibereren’.”
Rovers’ pleidooi voor dialoog en deliberatie kan ik alleen maar onderschrijven. Precies tien jaar geleden schreef ik hier een essay over, naar aanleiding van een oproep van de Nationale ombudsman en NRC over hoe de relatie tussen de overheid en de burger te verbeteren. Debat focust op verschillen en op elkaar overtuigen van je eigen gelijk. Dat belandt als snel in een ‘meningenoorlog’ met meer verliezers dan winnaars. In een dialoog wissel je kennis, waarden en perspectieven uit. De focus ligt op gemeenschappelijkheid, of zoals de Amerikanen het zo mooi noemen common ground, om van daaruit oplossingen en acties te bedenken.
Wat levert het op?
De OESO heeft honderden voorbeelden verzameld waaruit blijkt dat burgerberaden binnen enkele maanden haalbare aanbevelingen kunnen bedenken voor complexe of precaire onderwerpen. Onderwerpen waar de politiek zich nu vaak op stuk bijt, waardoor ze sluipenderwijs uitgroeien tot onbestuurbare crises.
Politici lijken vandaag de dag vooral geleid door de waan van de dag en partijpolitieke belangen. De eerstvolgende verkiezingen zijn immers nooit ver weg. Rovers haalt Michael MacKenzie aan die stelt dat inwoners onafhankelijk zijn en daardoor meer oog kunnen hebben voor het gemeenschappelijk belang en dat van toekomstige generaties.
In de dialoogprocessen die wij bij Perspectivity begeleiden zien we regelmatig dat wanneer uiteenlopende belanghebbenden samenkomen rondom een gedeeld belang, men in dialoog elkaar niet alleen leert begrijpen maar dat er ook onderling begrip ontstaat voor de situatie en het perspectief van de ander. Dat leidt vervolgens weer tot nieuwe inzichten en onconventionele oplossingen die geen van de betrokkenen alleen had kunnen bedenken.
Nederland loopt achter
Rovers benoemt talloze voorbeelden van succesvolle – en minder geslaagde – burgerberaden over de hele wereld en beschrijft er enkele in detail. Over de abortuswetgeving in Ierland (2016/2017), het Franse Convention Citoyenne pour le Climat (2021) en het permanente burgerberaad in Duitstalig-België (sinds 2019). Nederland was een van de eerste landen met een burgerforum over een nieuw kiesstelsel voor de Tweede Kamer (2006). Een initiatief van toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Alexander Pechtold. Echter, toen het verslag klaar was, was ook de regering gevallen en liet het inmiddels nieuwe kabinet de resultaten links liggen.
Bezint eer ge begint
En daarmee kom ik bij het voor mij meest waardevolle aan Rover’s verhaal, namelijk de randvoorwaarden en principes voor een succesvol burgerberaad. Hoe goed je intenties ook zijn, de valkuilen zijn talrijk en onverbiddelijk. Eén van die cruciale voorwaarden is politiek commitment en duidelijkheid vooraf over wat er gebeurt met de uitkomsten. Met andere woorden, democratische inbedding. Doe je dat niet, dan is het risico levensgroot dat de aanbevelingen een stille dood sterven en het vertrouwen in de democratie alleen maar verder is ondermijnd.
Want de belangrijkste voorwaarde aldus Rovers: “Politici die burgers vertrouwen. Een overheid die nieuwsgierig is naar de kennis, ervaring, zorgen en behoeften van haar inwoners, en hun om hulp durft te vragen.” Ik ben het roerend met haar eens. Als politici – en de overheid in brede zin – dat vertrouwen als eerste durft te geven, is dat een cruciale eerste stap voor het verkleinen van de kloof tussen burgers en politiek.
Een burgerberaad is niet de oplossing voor alle politieke hete hangijzers in ons land. Sterker nog, er zijn nog veel meer participatieprocessen – groot en klein – die afhankelijk van het vraagstuk dat voorligt wellicht passender zijn. Maar de onderliggende principes en voorwaarden die Rovers beschrijft zou iedereen die een participatief proces wil organiseren zich ter harte moeten nemen.
Meer informatie over participatieve dialoogprocessen voor complexe uitdagingen, contact Petra de Boer.