Door Mark Snijder
Het kan beroepsdeformatie zijn, maar in mijn beleving wordt alles ineens een ‘wicked problem’ genoemd. Van climate change and forest policy to homelessness and oral health care. Van de future of journalism to housing in Ireland. En, natuurlijk, ook de fight against the coronavirus is een wicked problem.
Vergis je niet, ik ben blij dat het complexe karakter van deze thema’s op de agenda staat. Deze vraagstukken zijn vaak ongestructureerd, onvoorspelbaar en onoverzichtelijk, en vragen andere manieren van denken en werken. Maar de term ‘wicked problems’ zit me dwars. Die zet ons op het verkeerde been, en staat een effectieve en noodzakelijke nieuwe aanpak van deze vraagstukken in de weg.
Wicked?
Eerst over de term ‘wicked’. Door een probleem ‘wicked’ te noemen, krijgt het een negatieve zweem. Het is iets grilligs en ongrijpbaars, een taai vraagstuk of een duivels dilemma. ‘Wicked’ staat voor iets kwaadaardigs, vanuit de Oud-Engelse term ‘wicca’, wat heks betekent. Door complexe vraagstukken ‘wicked’ te noemen, geven we complexiteit een normatieve (en negatieve) lading. Terwijl ze simpelweg (deel van) de realiteit is. De samenleving is complex en wordt dat misschien alleen nog maar meer. Laten we complexiteit dus niet demoniseren (of ‘verheksen’), maar laten we vooral leren om er zo goed mogelijk mee om te gaan.
Problemen?
Daarnaast is niet ieder vraagstuk een ‘probleem’. De aanpak van overgewicht bij jongeren is misschien niet eenvoudig, maar moeten we niet al bij voorbaat als ‘probleem’ bestempelen. Net als de vermindering van stikstofuitstoot of de samenwerking in het jeugddomein.
Voor mij is dit meer dan een semantische discussie. Door ze ‘wicked problems’ te noemen, reduceren we veelzijdige vraagstukken tot problemen — waarvoor dus ‘oplossingen’ nodig zijn — en plaatsen we ze buiten de ‘normale’ gang van zaken. Maar deze vraagstukken zijn juist door hun complexiteit nauw verweven met allerlei werkvelden en situaties waarin we iedere dag opereren. Klimaatverandering is niet een probleem dat we kunnen isoleren om met een quick fix op te lossen, maar gaat over alles wat we in ons dagelijkse leven doen en laten.
Complex
Is er een betere term? Zeker. Wat mij betreft noemen we deze vraagstukken zoals ze zijn: complex. Die term is beter onderbouwd en gedefinieerd dan wellicht op het eerste gezicht lijkt. Zo wordt in het Cynefin framework van Cynthia Kurtz en Dave Snowden een helder en bruikbaar onderscheid gemaakt tussen ‘gecompliceerd’ (of ‘ingewikkeld’) en ‘complex’. Kort gezegd: gecompliceerde of ingewikkelde vraagstukken zijn eenduidig, voorspelbaar en statisch. Complexe vraagstukken zijn op meerdere manieren te duiden en uiterst dynamisch, en oplossingen komen vaak gaandeweg in beeld.
Dit onderscheid heeft grote implicaties voor leiderschap, planvorming, strategieontwikkeling, besluitvorming en kennisontwikkeling. En juist die moeten onderwerp van gesprek zijn, als we werken aan de aanpak van klimaatverandering of aan betere samenwerking in het jeugddomein.