Boektip door Petra de Boer
“De (kerst)vakantie is voor mij een ideale time-out om in een goed boek te duiken. Zo’n dik ‘dense’ boek, waarbij ik liever niet gestoord wil worden.
‘De Tovenaar en de Profeet’ van de Amerikaanse journalist Charles Mann stond al even op mijn lijstje. Beide termen had ik al vaak voorbij horen komen tijdens dialoog-overleggen op de WUR (Wageningen University & Research). Maar ik had ze toch nog niet scherp. Met een WUR-brede dialoog over natuurinclusieve landbouw in het vooruitzicht, een goed moment om me hierin te verdiepen.
Mann beschrijft de levensgeschiedenis van twee Amerikaanse wetenschappers uit de 20ste eeuw. Twee landbouwdeskundigen die ieder door een andere bril naar de toekomst van de planeet kijken. Hun visies lijken tegenstrijdig, onverenigbaar zelfs. Of zou het toch mogelijk zijn om het optimisme van beide mannen met elkaar te verenigen?
In een interview in Trouw van oktober 2018 geeft journalist Marco Visscher een heldere profielschets van beide heren:
Die ultieme tovenaar heeft een naam: Norman Borlaug. Vanaf de jaren vijftig leidde hij de Groene Revolutie. Het grootschalig gebruik van kunstmest, pesticiden en verbeterde zaden zorgde voor hogere opbrengsten in de landbouw -maar ook voor schade aan de bodem en het water.
De profeet is William Vogt. In de jaren veertig en vijftig waarschuwde deze ecoloog voor honger, ziekte en oorlogen als de bevolking en de welvaart maar bleven groeien. Hij inspireerde velen en werd de grondlegger van de milieubeweging.
Ik herken de tegenstelling maar al te goed. Mijn vader groeide op op een gemengde boerderij in Noord-Groningen. Nadat hij eind jaren ‘50 een jaar op een groot boerenbedrijf in de VS had gewerkt, meldde hij bij terugkomst aan zijn vader: “Ik heb er nog eens over nagedacht, maar zie geen toekomst voor mijzelf op de boerderij. Het bedrijf is te klein om te kunnen overleven.” Het antwoord van mijn eveneens nuchtere opa: “Dat heb ik ook al gedacht.”
Mijn vader is wel altijd in de landbouw blijven werken, met focus op voedselproductie en agrarische handel en industrie. In Nederland en bij internationale projecten, onder andere in de voormalige Sovjet Unie. Met een heilig geloof in technologie. In retrospectief denk ik nu, een klassieke ‘tovenaar’.
Ik ben een kind van het eind van de 20ste eeuw. Eind jaren ’80 met het duurzaamheidsvirus besmet en een licht romantische hang naar kleinschaligheid en terug naar de natuur. Toch drong het zelfs bij mij pas begin deze eeuw door dat we natuurlijk heel hard kunnen (en moeten werken) aan armoedebestrijding, maar dat onze planeet het fundament van het leven op aarde is. Als we haar vernietigen, is er voor ons ook geen plaats meer. Ik herken de profeet in mij!
Mann zelf kiest geen partij. Hij lijkt in eerste instantie bij het kamp van de profeten te horen. Hij woont in een energieneutraal huis en recyclet zijn water. Maar door de uitdagingen van de groeiende wereldbevolking en de technologische vooruitgang, voelt hij ook steeds meer verwantschap met de tovenaars. Zijn boek is een geslaagde poging om beide richtingen nader te onderzoeken.
Het hele relaas leest als een spannend jongensboek. Zoals de levendige beschrijving van de productie van natuurlijke kunstmest – guano – door zeevogels op een eiland voor de kust van Peru. Of de wanhoop van Borlaug wanneer hij Mexicaanse tarwemonsters naar Pakistan en India moet verschepen, precies op het moment dat beide landen elkaar de oorlog verklaren. Ook gaat het over veel meer dan de landbouw alleen: voedsel, water, energie en klimaat, actueler kan haast niet. Het boek zit wel bomvol termen en namen, waardoor het soms wat duizelt. Maar de beeldende schetsen van het (gevoels)leven van beide wetenschappers hielden mij tot het eind toe geboeid.
Mann’s verhaal heeft mij een veel genuanceerder beeld van de achterliggende zienswijzen van tovenaars en profeten opgeleverd. Visies waarvan ik hoop dat we er niet tussen hoeven te kiezen, maar waarvan we de ‘best of both worlds’ kunnen verenigen voor een leefbare toekomst op onze planeet.”
Bonustip: Een korte TEDxWageningenUniversity talk over tovenaars en profeten door Joris Lohman en Hidde Boersma (met dank aan Marcel Vijn van WUR)